ΚΕΙΜΕΝΟ Δ.Δ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Το πεδίο της ΕΑΕ έχει τεράστιο εύρος.
Ασφαλώς και κανείς μας δεν επιχειρεί να συνταγογραφήσει διδακτικές
προσεγγίσεις, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως πανάκεια. Η διαφοροποιημένη
διδασκαλία είναι μια πρόκληση μπροστά μας
Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι
συνεπώς μια διαδικασία σύμφωνα με την οποία ως δάσκαλοί καλούμαστε να
προσαρμόσουμε τη διδασκαλία μας λαμβάνοντας υπόψη το ευρύ φάσμα των
διαφορετικών χαρακτηριστικών και αναγκών των μαθητών.
Είναι γεγονός ότι οι μαθητές μαθαίνουν
διαφορετικά! Προκειμένου να τους κινητοποιήσουμε καλούμαστε να λειτουργήσουμε
προς την κατεύθυνση αξιοποίησης των ιδιαίτερων κλίσεων και ενδιαφερόντων τους,
να οικοδομήσουμε τη νέα γνώση στην προϋπάρχουσα μέσα από τη χρήση των κατάλληλων
στρατηγικών
Η υιοθέτηση της διαφοροποιημένης
διδασκαλίας συνεπάγεται ορισμένα προαπαιτούμενα που σχετίζονται με την ενδελεχή
γνωριμία των μαθητών που καλούμαστε να υποστηρίξουμε, το τι προβλέπεται στα ΑΠΣ
και ΔΕΠΣ καθώς και τους επιδιωκόμενους στόχους. Έτσι θα καταστεί εφικτή η
εφαρμογή των πλέον αποτελεσματικών στρατηγικών και παράλληλα των ποιοτικών
αξιολογικών τρόπων.
Ο εντοπισμός των ενδιαφερόντων των
μαθητών, ο ισότιμος διάλογος συνιστούν απαραίτητα στοιχεία προκειμένου να
διαμορφώσουμε το κατάλληλο αξιολογικό πλαίσιο που θα είναι προσαρμοσμένο στη
διαφορετικότητα του κάθε μαθητή. Εστιάζοντας σε ουσιαστικές γνώσεις και
θέτοντας ρεαλιστικούς και υλοποιήσιμους στόχους, σεβόμενοι τις ιδιαίτερες
κλίσεις και ενδιαφέροντα των μαθητών θα διαμορφώσουμε τις κατάλληλες συνθήκες
συνεργατικής μάθησης και αλληλοαποδοχής των μαθητών
Τρία βασικά γνωρίσματα των μαθητών
διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαφοροποιημένη διδασκαλία. Κάθε μαθητής
εμφανίζει διαφορετική ετοιμότητα, ενδιαφέροντα και μαθησιακό προφίλ. Δεν μπορούμε
να παρακάμψουμε τον επιθυμητό τρόπο εργασίας { ανεξάρτητος, σε ομάδα. Με
καθοδήγηση ενήλικα.. } καθώς και το γνωστικό ύφος { συγκαταβατικός,
δημιουργικός συνεργατικός, ανταγωνιστικός, παραγωγικός/ επαγωγικός συλλογισμός}
στην προσπάθεια μας να χρησιμοποιήσουμε ποικίλα επίπεδα και να αξιοποιήσουμε
τις εμπειρίες και τις προγενέστερες γνώσεις των μαθητών μας
Σύμφωνα με την Tomlinson η διαφοροποίηση
αφορά στο περιεχόμενο, στη διαδικασία και στο τελικό προϊόν. Η όποια έννοια
είναι δυνατόν να προκαλέσει το ενδιαφέρον του κάθε μαθητή ανεξάρτητα από την
ηλικία του και να τη διδαχτεί κατανοώντας την με την προϋπόθεση ότι θα
αναζητηθούν οι κατάλληλες πηγές άντλησης των πληροφοριών και θα παρουσιαστούν
με δραστηριότητες και χρήση λεξιλογίου που να είναι σύμμετρο στις δεξιότητες
και ικανότητες που έχει εξελίξει το παιδί.
Ο δάσκαλος λοιπόν καλείται να
αξιοποιήσει τις πολλαπλές νοημοσύνες: Λεκτική/γλωσσική, Λογική/μαθηματική,
Χωρική, Σωματική/Κιναισθητική, Μουσική, Διαπροσωπική, Ενδοπροσωπική, και Φυσιογνωστική
με τα αντίστοιχα σημεία εισόδου: Αφηγηματικά κείμενα – διήγηση ιστοριών,
ποσοτικές/αριθμητικές αναφορές, γραφήματα. Προβληματισμούς κάθε είδους και
ερωτήσεις ανοιχτού αλλά και κλειστού τύπου, έργα τέχνης, δραστηριότητες
πρακτικού επιπέδου καθώς και εργασίες σε ομάδες, έτσι ώστε να ικανοποιήσει στο
σύνολο τους μαθητές του
Σύμφωνα με τον Stenberg τα άτομα
χαρακτηρίζονται κυρίως από τρεις μορφές νοημοσύνης: Δημιουργική – Πρακτική –
Αναλυτική. Με γνώμονα αυτό επιλέγουμε αντίστοιχες διαδικασίες και
αναπαραστάσεις Π.χ. για την Αναλυτική: διαγράμματα ροής,
ταξινομήσεις/ομαδοποιήσεις. Επεξηγήσεις σε άλλους, διατύπωση υποθέσεων και
εξαγωγή συμπερασμάτων… Στα παιδιά με Πρακτική νοημοσύνη επιλέγουμε να
παρουσιάσουμε και να επεξηγήσουμε το θέμα μας με συγκεκριμένα παραδείγματα,
αναζήτηση ανάλογων καταστάσεων, εμπράγματες δραστηριότητες… ενώ στους μαθητές
με Δημιουργική νοημοσύνη ακολουθούμε τη σχεδίαση τις εναλλακτικές προσεγγίσεις,
τη διατύπωση δημιουργικών υποθέσεων «Τι θα συνέβαινε αν..» τη δραματουργία αλλά
και την εφευρετικότητα.
Οι εκπαιδευτικοί στόχοι σύμφωνα με την
ταξινομία του Bloom μπορούν να διακριθούν σε τρεις τομείς: τον γνωστικό (cognitive), που
αφορά τις διεργασίες της γνώσης
τον συναισθηματικό (affective),
που αφορά τις στάσεις (attitudes)
και τον ψυχοκινητικό (psychomotor), που
αφορά τις δεξιότητες (skills).
Γνώση (knowledge): ανάκληση
δεδομένων ή πληροφορίας. Το χαμηλότερο επίπεδο. Κατανόηση (comprehension): κατανόηση της σημασίας, ερμηνεία
προβλημάτων και οδηγιών, δήλωση ενός προβλήματος με διαφορετικές λέξεις. Εφαρμογή (application): χρήση
μιας έννοιας ή γενίκευσης σε νέες καταστάσεις και πλαίσια, εφαρμογή της γνώσης
από το σχολείο σε άλλους χώρους. Ανάλυση
(analysis): διάκριση σε συστατικά μέρη και κατανόηση της
οργανωτικής δομής τους. Ο μαθητής συγκρίνει, αντιπαραβάλλει, αναλύει πρόβλημα
στα επιμέρους συστατικά. Σύνθεση
(synthesis): κατασκευή νέας δομής από διαφορετικά στοιχεία,
δημιουργία νέου νοήματος ή δομής. Αξιολόγηση
(evaluation): διατύπωση αξιολογικών κρίσεων.
Η ανάλυση των απαντήσεων του μαθητή
οδηγεί στον εντοπισμό πέντε επιπέδων κατανόησης του θέματος που μελετά. Το προδομικό όπου γίνεται χρήση λίγων
από τις διαθέσιμες πληροφορίες, σπάνια δε εξάγεται συμπέρασμα. Το μονοδομικό το παιδί ανταποκρίνεται με
περιορισμένο τρόπο, σπάνια συνδέει τμήματα και δεν δίνει εξηγήσεις. Το
πολυδομικό ο μαθητής προβαίνει σε απλή παράθεση των στοιχείων αγνοώντας
τους συσχετισμούς. Το συσχετιστικό
σε αυτό το στάδιο γίνεται χρήση των περισσοτέρων ή και όλων των πληροφοριών, η
σύνδεση τους είναι συνεπής και ο τόνος στο λόγο επεξηγηματικός. Το
επίπεδο της εκτεταμένης αφαίρεσης οι μαθητές πραγματοποιούν
συνδέσεις πέρα από το πεδίο του προβλήματος ή της ερώτησης. Οι συγκεκριμένες
ερωτήσεις περιλαμβάνουν ένα εκτεταμένο
επίπεδο
αφαίρεσης. Το πεδίο αυτό εμφανίζεται σπάνια.
Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές από τις
στρατηγικές που μπορούμε να ακολουθήσουμε στη διαφοροποιημένη διδασκαλία και οι
οποίες είναι:
1.
Κλιμακωτές δράσεις
2.
Προσαρμοσμένη στο επίπεδο διδασκαλία
3.
Δημιουργία ομάδων με κοινά ενδιαφέροντα
4.
Διερεύνηση ενός θέματος κάτω από έξι {06}διαφορετικές
οπτικές {Cubing} όπως
απεικονίζεται στη διαφάνεια
· Περίγραψε το: προσέγγισε το θέμα {πιθανώς με τις
αισθήσεις και το μυαλό σας}
· Σύγκρινέ το : με τι είναι παρόμοιο? Από τι είναι
διαφορετικό?
· Συσχέτισε το: Τι σου φέρνει στο μυαλό? Πιθανώς
ανθρώπους, μέρη, πράγματα, συναισθήματα? Άφησε το μυαλό σου να ξεφύγει και δες
τι συναισθήματα έχεις για το αντικείμενο.
· Ανάλυσέ το: Πες πως φτιάχτηκε, ποια είναι τα
χαρακτηριστικά του.
· Εφάρμοσέ το: Πες τι μπορείς να κάνεις με αυτό. Πως
μπορεί να χρησιμοποιηθεί?
· Επιχειρηματολόγησε υπέρ ή κατά: Πάρε θέση,
χρησιμοποίησε όποιο επιχείρημα θέλεις, λογικό ανόητο, οτιδήποτε.
Η κινητική αναπηρία εκδηλώνεται με διάφορες
μορφές. Αυτού του είδους η διαταραχή μπορεί να περιορίζει τη λειτουργία
ολόκληρου του σώματος ή κάποιου μέρους του σώματος (άνω άκρα, κάτω άκρα,
σπονδυλική στήλη). Μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη. Η κινητική αναπηρία
μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες, όπως στην εγκεφαλική παράλυση,
στη σκλήρυνση κατά πλάκας, σε τραυματισμούς στη σπονδυλική στήλη, σε
τραυματισμούς από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, στη μυϊκή ατροφία.
Η λύση στο πρόβλημα της αντιμετώπισης των ειδικών αναγκών των αναπήρων κάθε
κατηγορίας δεν
βρίσκεται στη δημιουργία μίας ειδικής κοινωνίας για τα Άτομα αυτά, αλλά στη
δημιουργία μίας ανοιχτής κοινωνίας, που σέβεται τις ιδιαιτερότητες όλων των
πολιτών της. Στην μεγάλη πλειονότητά τους τα παιδιά με κινητικές αναπηρίες
μπορούν και πρέπει να φοιτούν στα γενικά σχολεία. Αυτή είναι μία λύση εφικτή
ακόμα και σε μία εκπαιδευτική πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από καθυστέρηση
στη μέριμνα για το παιδί με αναπηρία, όπως η ελληνική (Δημητρόπουλος, 2000).
Κατά τη μαθησιακή διαδικασία, τα άτομα με
κινητικές αναπηρίες μπορεί να δυσκολεύονται:
· Να έχουν
πρόσβαση και να χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις
· Να μετακινηθούν
γρήγορα από την μια αίθουσα στην άλλη και από κτήριο σε κτήριο
· Να
παραμένουν στην ίδια θέση για πολλή ώρα, π.χ. για τους μαθητές με διαταραχές
στην σπονδυλική στήλη είναι επώδυνη η παραμονή τους στην τάξη για πολλές
ώρες
· Να εκτελούν
με ακρίβεια δραστηριότητες με τα χέρια τους, π.χ.: για τους μαθητές με
αναπηρίες στα χέρια είναι δύσκολο να κρατάνε σημειώσεις ή να συμμετέχουν πλήρως
σε εργαστήρια (δεν είναι σε θέση να εκτελούν πειράματα)
Θα πρέπει να έχετε υπόψη σας ότι το να ζει κανείς με
κινητικές αναπηρίες μπορεί να σημαίνει ότι έχει και πρόσθετα προβλήματα, μεταξύ
άλλων δυσκολίες στην ομιλία και στην μνήμη, προβλήματα με την απομνημόνευση και
την επεξεργασία πληροφοριών, αντιληπτικές δυσκολίες, και, τελευταίο αλλά εξίσου
σημαντικό, τον πόνο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε υποστηρικτικά μέσα
με τα οποία η σύγχρονη τεχνολογία εφοδίασε τα άτομα που εμφανίζουν κινητικά
προβλήματα έτσι ώστε να διευκολύνουν τις δραστηριότητες τους σε όλες τις
εκφάνσεις της καθημερινότητας τους και συνεπώς στην εκπαιδευτική διαδικασία [Βακτηρίες, περιπατητήρες εμπρόσθιας και οπίσθιας κίνησης, αμαξίδιο για ΑμεΑ,δίζυγο βάδισης,στατικό ποδήλατο, ηλεκτρικός διάδρομος, ειδικά πληκτρολόγια και ποντίκια για τη χρήση Η/Υ με αντίστοιχο εκπαιδευτικό λογισμικό
Προκειμένου να διασφαλιστεί η
προσβασιμότητα τους είναι αναγκαίες οι προσαρμογές του περιβάλλοντος όπως αυτές
ορίζονται από σχετικό έγγραφο που μπορούμε να δούμε στο http://www.minenv.gr/1/16/162/16203/g1620300.html
Οι εγκαταστάσεις θα πρέπει να είναι προσβάσιμες
για τους μαθητές που χρησιμοποιούν αμαξίδιο για ΑμεΑ ή πατερίτσες. Αν δεν
υπάρχει πρόσβαση, τότε θα πρέπει τα μαθήματα να μεταφέρονται σε αίθουσες όπου
μπορεί να πηγαίνει ο μαθητής∙ για παράδειγμα, θα πρέπει να γίνονται στο
ισόγειο.
Η πρόσβαση στις αίθουσες των μαθημάτων θα πρέπει να είναι
εξασφαλισμένη για όλους τους μαθητές. Να φροντίζετε τα θρανία και οι καρέκλες,
καθώς και όλος ο εξοπλισμός της αίθουσας να είναι έτσι τοποθετημένα στο χώρο,
ώστε να μπορούν οι μαθητές που χρησιμοποιούν αμαξίδιο για ΑμεΑ ή πατερίτσες να
μπαίνουν μέσα και να κινούνται άνετα και ελεύθερα. Να φροντίζετε να μην
είναι βαριές οι πόρτες ή πολύ ψηλό το κατώφλι στην αίθουσα και να μαθαίνετε
πόση ώρα χρειάζεται για να φτάσει κανείς στο κτήριο.
Η
διαμόρφωση παιδαγωγικού κλίματος είναι πρωταρχικής σημασίας για την ποιότητα του
μορφωτικού αγαθού. Η αποδοχή της ετερότητας, η ενθάρρυνση και επιβράβευση, η
συμμετοχικότητα και η παροχή ίσων ευκαιριών για όλους τους μαθητές μας
επιβάλλεται να είναι εξασφαλισμένα
Προς την κατεύθυνση αυτή της διαμόρφωσης
θετικού κλίματος
l
…μοιραστείτε
προσωπικά βιώματα
l
(ιστορίες, αναμνηστικά, ζωγραφιές, βιβλία, παιχνίδια,
δραστηριότητες)
l
…ενθαρρύνετε
συζητήσεις
l
έκφραση
συναισθημάτων
l
συμμετοχή σε
ομάδες
Η
διαφοροποίηση ως προς το περιεχόμενο συνίσταται:
l
στον ρυθμό κάλυψης της διδακτέας ύλης
l
στην αναδιάρθρωση της διάταξης της ύλης
l
στην απλούστευση ή τον εμπλουτισμό των
κειμένων
l
στην αξιοποίηση της τεχνολογίας
l
στην
αξιοποίηση των υποστηρικτικών μέσων
Η
διαφοροποίηση σε ό,τι αφορά στο
περιεχόμενο υλοποιείται
σε επίπεδο :
l
στοχοθεσία:
l
καλλιέργεια γλωσσικής ικανότητας
l
ανάπτυξη μαθηματικής σκέψης
l
καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων
l
ανάπτυξη αδρής
και λεπτής κινητικότητας
Επιλέγοντας:
l
πολυεπίπεδο
αναγνωστικό υλικό
l
έμφαση στην έννοια
l
ποικίλες
καρτέλες λεξιλογίου ή ορθογραφίας
l
παρουσίαση
εννοιών ακουστικά, οπτικά,
l
ψηφιακά
(πολυαισθητηριακά)
l
επισήμανση τίτλου – κύριων σημείων
l
επίδειξη από
τον εκπαιδευτικό-συμμαθητή
l
αξιοποίηση των
ερωτήσεων - αποριών
l
προτιμήσεων -
ενδιαφερόντων
l
αξιοποίηση προσωπικών βιωμάτων - εμπειριών
l
συμμετοχή σε
ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα
l
αξιοποίηση της
τέχνης
l
πολυτροπικά
κείμενα
l
βίντεο
l
γραφικά –
εικόνες
l
εκπαιδευτικά
λογισμικά
Η
διαφοροποίηση σε ό,τι αφορά στη
διαδικασία:
δεν ξεχνάμε τα κινητικά προβλήματα
ü να ξεφυλλίζει
τις σελίδες από τα βιβλία και τα
τετράδια
ü να γράφει με μολύβι, στυλό, μαρκαδόρο, μπογιές
ü
να
πληκτρολογεί στο πληκτρολόγιο
ü να αναζητά υλικό (ερευνητική εργασία)
ü να συγκεντρώνεται
ü
να χειρίζεται
αντικείμενα
ü χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να μιλήσει ή να δράσει
ü απαιτούνται
συχνά διαλλείματα
ü απαιτείται συνεχής οπτική επαφή
ü
(κάποιοι
ίσως να μην μπορούν να σηκώσουν το χέρι τους κα να συμμετέχουν στην τάξη)
Πως μπορούμε να το υλοποιήσουμε στην πράξη?
ü Επιλέγοντας διαβαθμισμένες δραστηριότητες, με διαφορετικά
επίπεδα δυσκολίας πολυπλοκότητας
l άρα
και επίπεδα υποστήριξης
ü Με τη χρήση προσωπικών ημερολόγιων-κατάλογων εργασιών
ü Με τη διαφοροποίηση στα χρονικά περιθώρια
ü Παρέχοντας κίνητρα
ü οργανώνοντας εργασίες που να έχουν νόημα για τους
μαθητές και να τους ενδιαφέρουν
ü υιοθετώντας εναλλακτικούς τρόπους για την ολοκλήρωση
εργασιών
ü οργανώνοντας
μικρές ευέλικτες ομάδες
(λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες των μαθητών με κινητικά
προβλήματα)
ü Μέσα από βιωματικές διεργασίες
ü Με τη χρήση
πολλαπλών πηγών και κειμένων
ü Αξιοποιώντας την τεχνολογία
ü Κάνοντας χρήση ποικίλων υλικών μάθησης
ü Με τη βοήθεια της Προσοµοίωσης
ü Με το παιχνίδι ρόλων
ü Αξιοποιώντας την Τέχνη
ü Επιλύοντας προβλήματα
ü Καταφεύγοντας στην πρακτική των συνεντεύξεων
ü Με τη δυναμική
του πειράµατος
ü Με γραφικούς οργανωτές-σημειώσεις
ü Με χειροπιαστά αντικείμενα
ü Με την παρουσία τρίτων στο σχολείο
ü Αξιοποιώντας όλα τα συμπαραμαρτούντα των επισκέψεων.
Η διαφοροποίηση
ως προς το τελικό προϊόν επιτυγχάνεται:
l προφορικά
l γραπτά
l με αυθεντικές δημιουργίες
l με ομαδικές δημιουργίες
l μαγνητοφωνώντας
τις απαντήσεις τους, ή
να
τις υπαγορεύουν σε μαθητές ή στους
εκπαιδευτικούς, ή να τις καταγράφουν στον Η/Υ)
Σε
κάθε περίπτωση μπορούμε και οφείλουμε να αξιοποιούμε και όλους τους συντελεστές
που διευκολύνουν το έργο της διαφοροποιημένης διδασκαλίας
1. η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
2. οι γονείς
3. ο σχολικός σύμβουλος
4. ο διευθυντής της σχολικής μονάδας
5. ο σύλλογος διδασκόντων
6. κοινωνικοί φορείς και βοηθητικές υπηρεσίες
